” Γιατί δεν έχουν κυριαρχήσει στις παγκόσμιες αγορές τα εξαιρετικά προϊόντα της ελληνικής γης; Γιατί δεν καταναλώνουν όλοι τα υπέροχα ελληνικά ροδάκινα, ας πούμε; Γιατί δεν έχουν όλα τα τραπέζια του κόσμου το καταπληκτικό ελληνικό ελαιόλαδο; Μήπως υπάρχει μια χαμένη ευκαιρία εδώ; Μήπως ο ελληνικός αγροδιατροφικός τομέας δεν εκμεταλλεύεται τα πλεονεκτήματά του όπως θα μπορούσε;”
Η σημασία του πρωτογενούς τομέα στην ελληνική οικονομία είναι μεγαλύτερη από ό,τι στις περισσότερες χώρες της Ε.Ε. Ωστόσο ο τομέας αυτός εξακολουθεί να μαστίζεται από πολύ χαμηλή παραγωγικότητα και μικρή διείσδυση σε ξένες αγορές. Γιατί συμβαίνει αυτό και πώς θα μπορούσε η χώρα μας να διεκδικήσει μια καλύτερη θέση στην παγκόσμια αγροδιατροφική αγορά;
Η νέα έρευνα της διαΝΕΟσις αναλύει ακριβώς αυτό το θέμα. Ομάδα ερευνητών υπό τον συντονισμό της Μαριάννας Σκυλακάκη, managing partner – Τόπος Συμβουλευτική, αναλύει τα μοντέλα συνεργατικότητας στον ελληνικό πρωτογενή τομέα, τεκμηριώνει τα αίτια της κατάρρευσής τους, αποτυπώνει τη νομοθετική και θεσμική πραγματικότητα στη χώρα μας, και συντάσσει ένα λεπτομερές σχέδιο μεταρρυθμίσεων που θα οδηγήσει στη θεραπεία των παθογενειών που μαστίζουν τον χώρο, και θα επιτρέψουν σε υγιείς, νέου τύπου συνεργατικές δομές να αναπτυχθούν και να γίνουν ανταγωνιστικές διεθνώς.
Πού οφείλεται η υστέρηση;
Το μέγεθος των επιχειρήσεων στον αγροδιατροφικό τομέα είναι τόσο μικρό, που καθιστά την πλειοψηφία των ελληνικών μονάδων μη ανταγωνιστικές διεθνώς. Αλλά υπάρχουν και άλλα προβλήματα:
- 68 στρέμματα ο μέσος κλήρος (σχεδόν το 1/3 από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο)
- Οι περισσότερες από τις μισές εκμεταλλεύσεις έχουν μέγεθος μικρότερο από20 στρέμματα.
- Το 95% των επιχειρήσεων στον τομέα των τροφίμων έχουν λιγότερους από10 υπαλλήλους.
- Ο πρωτογενής τομέας αποδίδει σε ακαθάριστη προστιθέμενη αξία ανά στρέμμα περίπου 60% λιγότερο από ό,τι ο αντίστοιχος τομέας στην Ιταλία.
- Οι ελληνικοί συνεταιρισμοί από τη δεκαετία του ?80 γνώρισαν διαρκείς πολιτικές παρεμβάσεις.
- Λιγότερο από το ένα πέμπτο των συνεταιρισμών είχαν έστω και υποτυπώδη οικονομική παρουσία.
- Οι αποτυχημένοι συνεταιρισμοί κατέληξαν να χρωστούν συνολικά το ιλιγγιώδες ποσό των 2,4 δισ ευρώ.
Δυστυχώς, η κατάρρευση του παλαιού συνεταιριστικού μοντέλου είχε συνέπειες τη δημιουργία τεράστιων χρεών, την απαξίωση των υποδομών που χρειάστηκαν δεκαετίες για να δημιουργηθούν, τη στροφή των αγροτών στην μαύρη οικονομία (μόλις 1,39 δισ. ευρώ ήταν το σύνολο των δηλωθέντων αγροτικών εισοδημάτων για το 2017) και την κατάρρευση της εμπιστοσύνης σε δομές συνεργατικότητας.
Το 2000 στη χώρα μας υπήρχαν τυπικά σχεδόν 6.500 συνεταιρισμοί με 750.000 μέλη που απασχολούσαν όμως λιγότερους από 10.000 εργαζομένους. Το 2015 μόνο 27 επιχειρήσεις που μεταποιούν προϊόντα του πρωτογενούς τομέα είχαν πωλήσεις άνω των 100 εκατ. ευρώ και καμία μεταποιητική επιχείρηση δεν είχε πωλήσεις άνω των 500 εκατ. ευρώ.
Ποια πρέπει να είναι η επόμενη μέρα;
Η έρευνα καταλήγει σε μια πλήρη και αναλυτική αποτύπωση των αλλαγών που πρέπει να γίνουν στο θεσμικό πλαίσιο, ώστε να δοθούν νέα κίνητρα για τη δημιουργία μεγαλύτερων υγιών συνεργατικών δομών:
Οικονομικά κίνητρα για συμμετοχή σε συνεργατικά σχήματα (π.χ. κατάργηση της προκαταβολής φόρου εισοδήματος με την είσοδο σε ένα συνεργατικό σχήμα, ή προνομιακή πρόσβαση σε επιδοτήσεις του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης και σε προγράμματα συμβολαιακής γεωργίας).
Δημιουργία ενός νόμου-πλαισίου που δίνει στους συνεταιρισμούς την ευελιξία να καθορίζουν οι ίδιοι την οργάνωση και την επιχειρηματική τους κατεύθυνση. Το νομοθετικό πλαίσιο πρέπει να παραμένει σταθερό και να μην αλλάζει με κάθε νέα κυβέρνηση.
Δημιουργία ηλεκτρονικών εφαρμογών για τη διαχείριση της δραστηριότητας των συνεργατικών σχηματισμών και την επικοινωνία των μελών τους.
Κατάργηση της απαγόρευσης μεταβίβασης και διαπραγμάτευσης των συμβολαίων της συμβολαιακής γεωργίας σε δημοπρατήρια, χρηματαγορές ή χρηματιστήρια εμπορευμάτων της Ελλάδας ή του εξωτερικού και δημιουργία μιας αντίστοιχης αγοράς στη χώρα μας.
Πρόγραμμα οικοδόμησης ικανοτήτων για τη δημιουργία συνεργατικών σχημάτων (προβολή επιτυχημένων σχημάτων, προώθηση θεσμών που θα λειτουργήσουν ως καταλύτες συνεργασίας και οργάνωση δράσεων που διευκολύνουν τη συνεργατικότητα, την καινοτομία και την εξωστρέφεια).
Δημιουργία προγραμμάτων που ενθαρρύνουν τη συνεργατικότητα και την εξωστρέφεια με την από κοινού αξιοποίηση δικτύων μάρκετινγκ και εμπορίας.
Δημιουργία ενός οργανισμού προώθησης της εξωστρέφειας στον αγροδιατροφικό τομέα, αντίστοιχου με τον ΣΕΤΕ στον τομέα του τουρισμού.
Αξιοποίηση των μέτρων του προγράμματος αγροτικής ανάπτυξης, ιδίως αυτών που αφορούν την κατάρτιση των αγροτών, τις συμβουλευτικές υπηρεσίες, τα συστήματα ποιότητας, τη βιολογική γεωργία κ.ά.
Λήψη μέτρων για την καταπολέμηση της μαύρης οικονομίας, μέσω φορολογικών ελαφρύνσεων μεν, αλλά και μέσω της οικοδόμησης ενός συστήματος ελέγχου του παραγόμενου εισοδήματος στη βάση των εισροών, σε συνδυασμό με τη μηχανογραφημένη γνώση για την τοπική παραγωγικότητα των συγκεκριμένων καλλιεργειών.
Αξιοποίηση του προγράμματος ενοικίασης δημόσιας γης για να ενθαρρυνθεί η αύξηση του μεγέθους των εκμεταλλεύσεων και η ανάπτυξη συνεργατικών σχημάτων.
Μέτρα για την ανάκτηση της εμπιστοσύνης στις νέες μορφές συνεργατικότητας, με ανάδειξη επιτυχημένων επιχειρηματικών προσπαθειών και ισχυρά κίνητρα.